IRAN - DEZFUL THE CITY OF BRICKS / دزفول شهر آجر

دزفول شهر کهنه دیوارها
دیوارهای آجری
آجر پر قصه
آجر پر غصه
دزفول شهر آجر

 حق همی‌ گوید که دیوار بهشت
نیست چون دیوار‌ها بیجان و زشت
مولانا

 آجر واژه بابلی است. نام خشت نوشته‌هایی‌ بوده است که بر آنها فرمان منشور و جز اینها را مینوشتند.  آجر سنگی ساختگی و دگرگون شده است که از پختن خشت بدست میاید و ساختن آجر را به سومرها و بابلی‌ها نسبت میدهند

 
زیگورات ها، مردمی که از سرزمین‌های خاور به سرزمین بین النهرین فرود آمده بودند، نمی توانستند کوهها را با خود ببرند بنابر این برای خود کوههایی‌ ساختند و بر آنها "تپّه مقدس" یا کوه همه سرزمین‌ها نام نهادند.   هدف غایی آنها ، یعنی‌ "رسیدن به آسمان" در خود واژه زیگورات بیان شده و معنی‌ تحت الفظی آن "گلدسته بالا رونده" است.  زیگور‌ها تقریبا از حدود  ۲۲۰۰  (ق. م) در سومر ساخته میشد که در تمامی‌ مصب دجله و فرات  و کرانه‌های خلیج فارس پراکنده بودند.  شاید بزرگترین زیگورات شناخته شده بنای ایلامی چغازنبیل باشد. این قدیمترین بنا ی تاریخی‌ شناخته شده در ایران توسط شاه ایلام اونتاش گال  بنیان گذاشته شد. ۱۲۵۰ ق. م
 

 خوزستان در دوره باستان تا قبل از اسلام از آبادترین ایالت‌های ایران به شمار آمده است. گذشتن رود‌های پر آب کارون، دز و کرخه از این ناحیه و سد‌هایی‌ که ساسانیان در چند نقطه از مسیر این سه رودخانه ساخته‌اند و آب آنها را به اراضی سوار کرده بودند این ناحیه را حاصلخیز‌ترین ایالت ایران کرده بود، پایتخت هخامنشیان و کاخ‌های متعدد ساسانیان در این منطقه و همچنین ٔپل‌های عظیمی‌ که راه‌های باستانی این منطقه را به یکدیگر متصل میکرد از اهمیت خاصی‌ بر خوردار بودند.  از جمله در روزگار ساسانیان بر فراز بر جستگی های  سنگی که در کنار خاوری آبدز است و گرداگرد آن را آب فرا گرفته بود دو دژ دیده میشد که جای محافظان پل باستانی جندی شاپور بود. دژ شمالی محل افسران و آن دیگر ویژه سربازانی بود که از پل نگهبانی مینمودند.   در دوران‌های اسلامی با آمد و شد فرمانروایان مختلف طبیعتاً امنیت پیشین از میان رفته و مردم شهر‌ها و نواحی شمال غربی این استان ناچار از دست مهاجمین به اطراف دژ‌های نامبرده پناه آوردند. به عبارت دیگر شهر‌ها و آبادی‌های شوش و جندی شاپور که دارای اهمیت بوده‌اند به جای آنها از دزفول (ترکیبی‌ از دژ و پل) سخن به میان میاید. شهر دزفول در دوران چهارم و پنجم هجری آل بویه و صفویه و قاجاریه گسترش پیدا می‌کند

خصوصیات و نحوهٔ کاربرد آجر در دزفول: کاربرد کالبدی و استحکامی، کاربرد تزئینی (خوون چینی‌) ، زدن سقف ، استفاده تیغه‌ای ، استفاده از آجر در ایجاد راه پله ، استفاده از آجر جهت دست انداز بام ، استفاده از آجر در فرش کف یا بام ,  استفاده از آجر در ایجاد ستون (کرتله) نیم ستون و یک چهارم صوت ، جفت خانه ، استفاده آجر در پخی کوچه‌ها و کنج‌های (گوش پاره‌ای - مقرنس کاری) ، استفاده از آجر در بیرون زدگی دیوار - (تونچه) ، گوش فیلی یا فیل پوش ، و نوع دیگر‌ی از آجر کاری در شهر دزفول (گره کاری)  نام دارد

 بفرمود پس دیو ناپاک را
بآب اندر آمیختن خاک را
هر آنچ از گل آمد چو بشناختند
سبک خشت را کالبد ساختند
بسنگ و بگچ دیو دیوار کرد

نخست از برش هندسی کار کرد
 چو گرما برو کاخ‌های بلند
چو ایران که باشد پناه از گزند
شاهنامه فردوسی

   *******  
 نوای عشقبازان خشنوایی است
که هر آهنگ آنرا ره بجایی است
اگر چه صد نوا خیزد ازین چنگ
چو نیکو بنگری باشد یک آهنگ
وحشی بافقی

*******

تحقیق و نگارش: مهندس غلامرضا نعیما