حکومت بارفروش (مازندران) - Government Barforoosh IRAN

 حکومت بارفروش  (مازندران)

خطه حاصل خیز مازندران از دیر زمانی‌ با استعداد طبیعی خود شهره آفاق بوده و محصولات گرانبهای آن از قدیم الایام توجه عالم تجارت را مجذوب خود ساخته است. چنانچه که در قدیم با چین و روم، رابطه تجارتی داشته و از قرون وسطی تجار ونیزی را در سواحل خود دیده و از عصر جدید از طریق حاجی طرخان وارخانگی با تجار هندی و انگلیسی‌ و دانمارکی داد و ستد کرده و از اواسط قرن نوزدهم صنایع جدید الوعده روسیه و لهستان احتیاج مبرمی به مواد خام مازندران احساس و باب تجارت را مفتوح ساخت.  سابقاً ابریشم رقم مهم صادرات مازندران را تشکیل میداد. در سال هزار و دویست و هفتاد و هفت هجری قمری ناخوشی کرم ابریشم در این صفحات شایع و به تدریج این محصول گرانبها را از بین برد، اما از چهل سال به این طرف پنبه کاری جانشین آن گشته و به سرعت توسعه پیدا کرد.   

به موجب گزارش گمرکی در سال مالی ۱۹۱۲ که کلیه ۹۹۰۳/۱۳ من تبریز بود، مبلغ نه‌ میلیون  و سیصد و هشتاد و چهار هزار و شصت و یک تومان و دو قران محلوج پنبه از ایران به بازارهای خارجه صادر شده و محصول پنبه ایران در همان سال مالی که از طرف مقامات تجارتی خارجی‌ ترتیب یافته است، به قرار ذیل بوده است 
 مازندران   ۲۵/۸
استر آباد، بندرگز، گلوگاه، صحرای ترکمن    ۱۰/۸
شاهرود، دامغان، سمنان     ۹/۵
اصفهان، کاشان، قم، قزوین   ۲۶/۷
سبزوار، نیشابور، مشهدسر   ۲۲/۲
ماکو، خوی، مرند، علمدار       ۵
از این قرار مازندران نسبت به سایر ایالات و ولایات از حیث محصول پنبه مقام الویت را داشت و تقریبا بیست و شش درصد تمام پنبه ایران را میدهد. جنسن پنبه مازندران مرغوب تر و در بازارهای روسیه خرواری پنچ تومان از پنبه‌های سایر نقاط ایران گران تر به فروش میرود. در صورتی‌ که هوا مساعدت نماید و بارانهای به موقع بیاید.  حد متوسط محصول یک جریب زمین سیصد و شصت من تبریز دونکا (پنبه با تخم) میباشند و از پاک کردن آن در ماشین یکصد من محلوج به دست میاید. خرج دلالی و انبارداری و مزد ماشین و منگنه کردن و قیمت جو و لفاف و مفتول برای تاچه بندی و حمل به بندر مشهد سر را هم که تقریباً شصت و پنج قران میشود، به مبلغ اولی‌ که هفتاد قران است بیفزاییم، هر یکصد من محلوج هشتصد و سی‌ و پنج قران فروخته میشود. 

امروزه در بازار فروش یکصد من پنبه تاچه بسته مبلغ هفتصد و هفتاد و پنج قران فروخته میشود.   وضعیت تجارتی سایر محصولات مازندران نیز از قبیل برنج و قیسی و غیره بهتر از  حال پنبه نبوده و قطعا به مراتب بدتر است. با وصف این حال، جای تردید نیست به این که تنها امید بست و ترقی‌ یگانه منبع این صفحات که عبارت از فلاحت باشد نمیرود، بلکه انحطاط تدریجی‌ و از بین رفتن آن  حتی الوقه است. 

هرگاه با نظر  تحقیق به ارقام جدولی‌ که لقا تقدیم میگردد نگاه کنیم خواهیم دید قیمت امتعه مازندران در سنوات اخیر، سال به سال تنزّل کرده و در اواخر آبان ماه ۱۳۰۷ به منتها درجه قوس نزول رسیده، و با در نظر گرفتن مراتب فوق، با قیافه مدهش بحران اقتصادی مواجه خواهیم کرد.  در اینجا بی‌ اختیار سوال پیش میاید، مگر چه شده است، آیا بر طبق قانون عرضه و تقاضا محصولات مازندران بی‌ اندازه شده یا این که از احتیاج روسیه نسبت به اجناس آن کاسته شده است که یه چنین تنزّل فاحشی و بحران مضری رخ داده؟  

از روی تحقیقات کامل قضیه به کلی‌ برعکس است، زیرا که اجناس مازندران از حیث کمیت ترقی نکرده، بلکه بنا بر شواهد گمرکی به میزان پیش از جنگ عمومی هم نرسیده است و احتیاج روسیه نیز به مواد این سامان بنا به اطلاعات عمیقه شدیدتر از زمان قبل از جنگ شده است. پس این تنزّل مصنوعی است. بلی مصنوعی است و علت اصلی‌ آن هم سیاست تجارتی روسیه کنونی و مجری و عامل قوی این نیز شعبه بار فروش بانک روس پرس می‌باشد. 
قلت سرمایه تجار مازندران و فقدان بانکی‌ که حامی‌ تجارت این خطه مینو نشان باشد، کمک بسیار مهم به صورت واقعیت پیدا کردن و عملی‌ شدن این تنزیل مصنوعی مینماید. همه ساله در اواسط تابستان دوایر تجارتی شوروی اطلاعات مکفی از کمیت و کیفیت حاصلات مازندران به دست آورده و به کمیساریات تجارتی ارسال می‌دارند که به طور نمونه شمعه ای از اقدامات فوق الذکر را به عرض می‌‌رسانیم.   

ریاست شعبه بارفرش بانک روس از چند ماهی‌ پیش به لطافت حیل شروع به جلب مشتریان جدید برای باز کردن حساب جاری نموده و به فراخور و حال هر یک اعتباری معین و شروع به پول دادن به آنها نموده، حتی اصناف و کسبه درجه دوّم و سوم را هم پول داد و سپس سهام بانک مذکور را به نوبه ازدیاد به بعضی‌ها فروخت. رفته رفته کار به تهدید و قطع پول کسانی‌ که سهام نخریده اند کشید، بلاخره به هر نحوی بود حدود پنجاه هزار تومن سهام به تجار بی‌ بضاعت و کسبه کم مایه تحمیل نمود. از اوایل سال ۱۳۰۷ از قبول اسناد و تادیه وجه، دست کشیده، مشغول جمع آوری مطالبات شده، تا کنون هم این حال دوام دارد.    در دنیای متمدن امروز مهمترین میدان مبارزه "ملل" را تشکیل میدهد، فقط از این متاسفیم که چرا نباید ما هم در این گیر و دار اقتصادی، شعبه بانک ملی‌ هم در این قسمت ایران که دارای محصولات مهم است، دایر نباشد تا به این درجه از یک مانور، طرف میلیون‌ها متضرر و اساس اقتصادیات ما متزلزل نشود. لذا تمنا داریم که اقدامات لازمه برای تشکیل فوری شعبه بانک ملی‌ در بار فروش به عمل آورده شود.  

محل امضا سی‌ نفر از تجار و دلال بار فروش

برگزیده از اسناد روابط ایران و شوروی / سازمان اسناد ملی‌ ایران ۱۳۷۴