میرزا تقی‌ خان امیر کبیر اتابک اعظم Mirza Taqi Khan Amir Kabir Atabak Azam

دستخط امیر کبیر

 اتابک اعظم امیر کبیر

محمد تقی‌، در حدود سال ۱۲۲۲ ه،ق، در فراهان زاده شد. پدرش، کربلایی محمد قربان، آشپز و ناظر دستگاه قائم مقام فراهانی بود. مادرش، فاطمه یا فاطمه سلطان، دختر استاد شاه محمد بنّا، اهل فراهان و شاغل در دستگاه قائم مقام بود.    محمد تقی‌، در خاندان قائم مقام و در میان فرزندان و برادرزادگان او رشد و نمو کرد.      او کودکی و نوجوانی را در محیط دستگاه میرزا بزرگ قائم مقام و پسرش میرزا ابوالقاسم قائم مقام  - که هر دو وزیر عباس میرزا، شاهزاده اصلاح طلب ایرانی‌ بودند- گذراند.        فراهانی ها، در حقیقت پیشتازان اندیشه ترقی‌ خواهی‌ و اصلاح طلبی در اوایل دوران قاجاریه بودند. آنان بودند که برای نخستین بار در تاریخ ایران، اولین دسته محصلان ایرانی‌ را به فرنگ گسیل داشتند تا علم و صنعت بیاموزند و از آموخته‌هایشان در راه استقلال ایران فایده برند.      و نیز آنان بودند که برای نخستین بار، سخن از روزنامه و ترجمه کتابهای فرنگی به میان آوردند! به سپاه نظم و سامان دادند و به فکر مدرن کردن سلاح افتادند.     امیر خیلی‌ زود در آن محیط فضل و ادب و سیاست پیشرفت کرد و فن نویسندگی را از استاد خود قائم مقام بخوبی فرا گرفت. استعداد درخشان امیر، از چشمان تیزبین قائم مقام نیز پنهان نماند.       پس از گذراندن دوران تحصیل و مسئولیت‌های  کم اهمیت، در سال ۱۲۴۴ ه، ق، به همراه هیأتی به سرپرستی خسرو میرزا، برای ماموریت سیاسی راهی‌ روسیه شد. این سفر سیاسی از شوال ۱۲۴۴ تا رمضان ۱۲۴۵ ق طول کشید. در اوایل سال ۱۲۵۳ ق، به مقام وزارت نظام آذربایجان  - که پس از تهران مهمترین شهر ایران بود - منصوب شد و در ماه رجب همان سال، همراه ناصر الدین میرزا و امیر نظام زنگنه، برای ملاقات با امپراطور روسیه، به ایروان رفت.      هنگامی که محمد شاه قاجار در ششم شوال ۱۲۶۴، برابر با چهارم سپتامبر ۱۸۴۸ درگذشت، او مقدمات سفر ناصر الدین میرزا را به تهران فراهم کرد.  در میان راه، در محلی به نام «چمن توپچی» از سوی شاه جدید، به لقب امیر نظام ملقب شد.       شاه شب شنبه ۲۲ ذیقعده  ۱۲۶۴، در تهران به تخت سلطنت نشست و در همان شب امیر نظام را به عالیترین لقب و منصب کشوری یعنی‌ اتابک اعظم امیر کبیر ملقب کرد، و از این تاریخ بود که در واقع امیر کبیر، شخص اول مملکت و مسئول امور کشوری و لشگری شناخته شد.        نامه شاه به امیر، چنین بود:  « امیر نظام   ما تمام امور ایران را به دست شما سپردیم و شما را مسئول هر خوب و بدی که اتفاق افتد می‌دانیم.    همین امروز شما را شخص اول ایران کردیم و به عدالت و حسن رفتار شما با مردم، کمال اعتماد و وثوق داریم و به جز شما به هیچ شخص دیگری چنین اعتقادی را نداریم، و به همین جهت، این دستخط را نوشتیم.»          امیر با پشتکاری شگفت انگیز، دست به اصلاحات زد و در این زمینه، به موفقیت‌های چشمگیر نائل آمد که براستی اعجاب انگیز بود! فهرست خلاصه شده خدمات ملی‌ او را به این شرح می‌توان نگاشت.   در جهت اصلاحات عمومی ، در اصلاح نظام جدید ، در اصلاح دستگاه عدالت ، در اصلاح اخلاق مدنی ، در اصلاح امور شهری ، در نشر و فرهنگ نو ، در توسعه کشاورزی ، در پیشرفت تجارت ، در جهت سیاست دینی.       در مورد جزئیات خدمات یک سال حکومت امیر کبیر، محمد حسن خان اعتماد السلطنه در جلد سوم کتاب « منتظم ناصری » سنه ۱۲۶۷ ق نوشته است
امیر کبیر دو بار ازدواج کرد. زن اول دختر عمویش یعنی‌ دختر حاج شهباز خان بود. نام او را « جانجان خانوم » نوشته‌اند . از او سه فرزند داشت: میرزا احمد خان مشهور به امیرزاده و دو دختر. زن دوّم امیر  عزت الدوله تنها خواهر تنی ناصر الدین شاه بود. از عزت الدوله نیز دو دختر داشت

 گنجینه اسناد / فصلنامه تحقیقات تاریخی‌  ‌